Reg. No.2313434, June 28, 1991 – Registered Trademark “Aikikai”
*This is a Dutch translation of the article “Aikido ™ – Can it really be trademarked? – Who’s doing Aikido, who isn’t, and who decides.“, courtesy of Ernesto Lemke of Seikokan Aikido.
Wie doet er aan Aikido, wie niet, en wie bepaalt dat.
Hier is iets wat me opviel in het boek ‘Best Aikido, The Fundamentals’ (Kisshomaru Ueshiba Doshu en Moriteru Ueshiba Hombu Dojo-Cho) die in 1997 werd gepubliceerd als「規範合氣道基本編」 in het Japans:
Ｑ：合気道の分派はあるのですか。
Ａ：確かに巷には合気会とは別に「○○合気道」と名乗っている団体が存在します。 中には、素姓の知れぬ訳の判らぬようなものもあるようです。
しかし、開祖・植芝盛平に連ならないもの、その教えを逸脱したものは、いかに外見を似せようが、深遠そうな哲理を語ろうが、合気道ではありません。 例えば、競技試合を行っているようなものは明らかに合気道本来の姿を忘れたもので、合気道と呼ぶことはできません。
私どもで言う合気道には分派は存在しないと考えています。分派がいくつもあるという考えは、それ自体が合気道を貶（おとし）めるものでしょう。
Q: Bestaan er verschillende scholen in Aikido?
A: Er bestaan zonder meer vele systemen die beweren ‘zo en zo Aikido’ te doen zonder echt te weten wat Aikido is. En er bestaan ook versplinterde groepen die gesticht zijn door voormalige leerlingen van de Grondlegger waarbij enkele zelfs zo ver zijn gegaan om georganiseerde competities te introduceren, iets wat volledig tegen de geest van Aikido indruist. Los van hoe de technieken ook overeen mogen komen, als ze gescheiden zijn van de geest van de Grondlegger is het geen Aikido.
We beschouwen het niet zozeer als verschillende Aikido scholen. Als we te veel onderscheid maken tussen de verschillende interpretaties van de technieken zal het universele karakter van Aikido verzwakken.
De bovenstaande vertaling komt uit het Engels via John Stevens die diplomatiek was in de vertaling van de paragraaf over de Aikido scholen die competitie hebben geïntegreerd. Ik neem aan dat dit de groepen van Kenji Tomiki’s Aikido betreft die primair vertegenwoordigd worden door de Japanse Aikido Associatie.
In het Japanse origineel luidt de zin in kwestie:
「例えば、競技試合を行っているようなものは明らかに合気道本来の姿を忘れたもので、合気道と呼ぶことはできません。」
Bijvoorbeeld, zij die competitieve wedstrijden houden hebben blijkbaar de ware aard van Aikido vergeten en kunnen niet Aikido genoemd worden.
Wat toch een beetje opruiender overkomt dan de vertaling van John.
Nu wil ik John niet onderuit halen; hij is een vriend en woont letterlijk verderop in de straat. Ik bewonder zijn tact en diplomatie in het verzachten van een zin die tot meer verdeeldheid kan leiden. Ik wil wel benoemen dat dit wijst op een van de vele moeilijkheden van vertalen.
Wat me echter opviel was dit – wie doet er aan ‘Aikido’ en wie bepaalt dat?
Ik geef toe, ik heb een persoonlijke motief in dit geheel. Meer dan eens heb ik mensen opmerkingen horen maken over instructeurs die, op uitnodiging, een workshop kwamen geven, ‘Zij doen niet aan Aikido dus hoe kan ik iets van hen leren?’
Onthoud dat, ik kom er op terug.
Dus, wie doet er aan ‘Aikido?’
Het is nogal ongebruikelijk voor de traditionele Japanse krijgskunsten om met handelsmerken te werken, hoewel er enkele uitzonderingen zijn. Er is een handelsmerk op vechten in Kyokushin Karate en een ander op Daito-ryu.
Dan nog, ik denk dat het duidelijk is dat, gezien het handelen van de Ueshiba familie, zoals onder meer blijkt uit bovenstaande uitspraak, dat zij A) de kunst van Aikido beschouwen als eigendom van de Ueshiba familie, en B) graag die mensen negeren die, nogal onhandig, punt A negeren.
En hier is waarom ik denk dat de Aikikai vrij ernstige problemen heeft met het exclusief claimen van de naam en definitie van ‘Aikido’.
‘Aikido’ is geen, voor zover ik het weet, handelsmerk in Japan en er zijn op zijn minst drie vooroorlogse organisaties, naast de Aikikai, die de term gebruiken – hoewel deze veel kleiner zijn en er één inmiddels in Japan niet langer bestaat (maar nog wel in de Verenigde Staten).
De naam ‘Aikido’ werd gecreëerd in 1942 door een comité op de Dai Nippon Butokukai, de Japanse Overheidsinstelling belast met de standaardisatie en regulatie van de traditionele Japanse krijgskunsten. Minoru Hirai, de Directeur Algemene Zaken voor Morihei Ueshiba’s Kobukan Dojo, speelde een rol in de selectieprocedure van het comité (zie het volledige interview van Aikido Journal).
Ik geloof dat u een belangrijke rol speelde in de naamsverandering van aiki budo naar aikido toen u een vertegenwoordiger was van de Kobukan Dojo voor de Dai Nihon Butokukai.
Ik was de Directeur Algemene Zaken voor de Kobukan vanaf begin 1942 en hielp Ueshiba Sensei bij de dagelijkse gang van zaken. ‘Aikido’ was niet zozeer een specifiek gekozen naam als wel de term die gebruikt werd om te verwijzen naar de ‘Butokukai-Ryu’ aiki budo binnen de Dai Nippon Butokukai. Het hoofdkwartier van de Dai Nippon Butokukia was gelokaliseerd in Kyoto en Butokuden centra werden opgericht in alle prefecturen. Tatsuo Hisatsomi van de Kodokan en Shohei Fujinuma van Kendo waren goede vrienden van mij. De Butokukai was een onafhankelijke, overkoepelende organisatie voor de krijgskunsten die ook de dienst uitmaakte van de krijgskunsten binnen de politie afdelingen.
Het was erg moeilijk om een nieuwe sectie binnen de Butokukai te creëren in die tijd. Men. Hisatomi stelde de oprichting van een nieuwe sectie voor, voor de praktische vechtkunsten die gebaseerd waren op jujutsu technieken . De technieken van yawara (een alternatieve term voor jujutsu) zijn omvangrijk en bevatten ook het gebruik van ken en jo. Ik deed ook een aantal voorstellen en men. Fujinuma en men. Hisatomi begrepen mijn ideeën. Echter, als ik had aangedrongen over deze zaken zou er niks worden besloten.
Er was een discussie, binnen de Butokukia, over de keuze van een naam voor deze nieuwe sectie. Het werd meerdere malen besproken in de vergaderingen van de Raad van Bestuur, in het bijzonder de judo en kendo secties. We moesten rekening houden met al de verschillende individuele kunsten toen we een alles omvattende naam probeerden te verzinnen. Er werd besloten om een niet beledigende naam te kiezen om toekomstige frictie tussen de verschillende kunsten te voorkomen.
En zo zit het dus – ‘Aikido’ was de naam voor een algemene categorie, gecreëerd om een variëteit van verschillende kunsten onder te huizen, niet de naam van één specifieke kunst.
En wat gebeurde er toen?
Nou, de Tweede Wereldoorlog gebeurde. De Japanse Regering werd omvergeworpen en gereorganiseerd en de Dai Nippon Butokukai werd opgeheven, in ieder geval beperkt met betrekking tot zijn vooroorlogse invloed op regulatie en organisatie van de krijgskunsten.
De naam ‘Aikido’ viel bij Morihei Ueshiba in de smaak en hij eigende zich deze toe. In een later radio interview beweerde hij (nadat hij probeerde van onderwerp te veranderen) dat hij zelf de naam had voorgesteld op suggestie van Kotaro Nakamura van het Ministerie van Onderwijs… na de oorlog!
Hoe dan ook, tenzij we het in de rechtszaal uitvechten als een intellectuele eigendom kwestie, waar ik zeker geen behoefte aan heb, moet eenieder voor zichzelf maar bepalen wat ‘Aikido’ is.
Moet het enkel en alleen bestaan uit een bepaalde reeks technieken, leeg van inhoud, die slechts de buitenkant imiteert van wat Morihei Ueshiba daadwerkelijk deed?
Je moet in overweging nemen dat Morihei Ueshiba zijn kunst op geen enkel moment definieerde in termen van technieken. Wanneer hij er over sprak (en hij sprak er nogal veel over) definieerde hij het niet alleen in termen van principes, maar verklaarde herhaaldelijk dat de technieken en de specifieke vormen van de technieken irrelevant waren.
Gozo Shioda zei vaak dat ‘leer en vergeet’ een van Ueshiba’s favoriete uitspraken was, en dat hij geloofde dat techniek op zichzelf staand niet zo functioneel was; dat je het net zo snel zou moeten vergeten als dat je het leerde waardoor alleen het principe en de conditionering achterbleef.
Hier is mijn mening: iedereen die de vorm van de technieken imiteert zonder naar de basisprincipes te verwijzen die de Grondlegger onderwees als Aiki, kan niet zeggen daadwerkelijk Aikido te doen. Geen Aiki, Geen Aikido.
Verder nog, iemand die deze principes wel volgt, los van de vraag gelinieerd te zijn aan een gevestigde organisatie of zelfs de lijn van Morihei Ueshiba, doet aan Aikido.
Vanzelfsprekend hoef je het niet met me eens te zijn. Een mening is als een kont; iedereen heeft er een.
En dan is er nog dat ‘Zij doen niet aan Aikido dus hoe kan ik iets van hen leren?’ (weet je nog, uit het begin?)
Neem het volgende eens in overweging: Yukiyoshi Sagawa was een leerling van Sokaku Takeda, de leraar van Morihei Ueshiba. Hij was in de kamer aanwezig toen Ueshiba werd voorgesteld aan Takeda in de Hisada Herberg in 1915.
Nadien had hij eigenlijk geen contact meer met Ueshiba, hij behoorde niet tot een ‘Aikido’ organisatie of de lijn van Morihei Ueshiba, behalve dan dat beide trainden onder dezelfde leraar.
Na de oorlog, rond 1956, nodigde Morihei Ueshiba Sagawa uit om les te geven aan de Aikikai Hombu Dojo. Uiteindelijk weigerde Sagawa echter.
Denk hier eens over na. Morihei Ueshiba dacht dat er iets te leren was. Waarom zouden wij daar anders over denken?
En nu houden we nog niet eens rekening met de Koryu instructeurs die Ueshiba persoonlijk uitnodigde om les te geven aan de Kobukan. Ueshiba ging zelfs zo ver dat hij Keppan (bloedeed) afnam in Kashima Shinto Ryu zodat zijn zoon les kon krijgen.
Hier is nog een citaat van een interview in het Japans met Nobuyoshi Tamura, vooralsnog niet gepubliceerd in het Engels:
‘In O-Sensei’s tijd was er een traditie binnen Aikido. O-Sensei probeerde verschillende dingen uit en als hij ze interessant vond onderwees hij ze aan zijn leerlingen. ‘Dit is goed’, of ‘dit is niet goed’ zei hij dan en wij probeerden het dan uit (gelach). Hij zij ons te stoppen als iets niet goed aanvoelde.’
Hoe zijn we hier zo ver van weggedreven? En waarom hebben we ons hier zo voor afgesloten?
Toen Henry Kono rechtsreeks aan Morihei Ueshiiba vroeg ‘Hoe kan het dat wij niet kunnen wat u kan?’ was het antwoord net zo rechtstreeks: ‘Omdat je In en Yo niet begrijpt (Yin en Yang).
Het zit zo, ‘In’ en ‘Yo’ en de verklaring van wat dat is en hoe dat werkt komt prominent voor in de geschriften van Ueshiba.
Maar heb je wel eens een verklaring, of zelfs een discussie over deze zaken in een ‘Aikido’ les gehoord?
Wie dan, doet er eigenlijk ‘Aikido?’
(Vertaald door Ernesto Lemke)
Christopher Li – Honolulu, HI
